Tok Pulai Chondong - Bermulanya sebuah legasi

Tok Pulai Chondong - Pengasas Institusi Pondok terawal di Kelantan

Nama lengkap Tok Pulai Chondong ialah Haji Abdus Shamad bin Haji Abdullah bin Haji Hasyim, Selain dikenali sebagai Tok Pulai Chondong, beliau juga dikenali dengan nama Sheikh Abdul Samad Faqih. Beliau lahir semasa pemerintah Long Yunus pada tahun 1207 Hijrah bersamaan dengan 1792 Masihi. Menurut almarhum al-Ustaz Haji Wan Mohd Saghir Abdullah, 

Tok Pulai Chondong berasal dari Patani dan mempunyai talian persaudaraan dengan Syeikh Daud bin Abdullah al-Fathani.[1] Datuknya yang dikenali dengan nama Imam Hasyim adalah seorang ulama yang sangat terkenal dizamannya. Beliau terkenal dengan gelaran ‘Tok Saraf’ kerana sangat mahir dalam ilmu tersebut. Imam Hasyim mempunyai tiga orang anak iaitu Faqih Haji Abdullah yang merupakan ayahanda Tok Pulai Chondong, Faqih Ali dan Faqih Deramat. Dikatakan bahawa Imam Hasyimlah yang telah membuka Kampung Bukit yang terletak dalam jajahan Pulai Chondong dan akhirnya menetap disitu sehingga akhir hayatnya. 

Tok Pulai Chondong mempunyai tiga orang adik-beradik. Mereka ialah Halimah, Abd. Rahman dan Tok Pulai Chondong sendiri. Halimah iaitu kakaknya yang sulung berkahwin dengan orang Kubang Kiat, Kota Bharu dan selepas itu menetap di Labok yang terletak kira-kira 7 kilometer dari Pulai Chondong. Di antara tiga adik beradik itu hanya Tok Pulai Chondong yang mewarisi jejak langkah ayah dan datuknya sebagai ulama. 

Diriwayatkan bahawa Tok Pulai Chondong mempunyai empat orang isteri. Nama-nama mereka ialah Mek Mendusa, Bi’ah, Thamani dan Zaleha. Tok Pulai Chondong dikurniakan 16 anak. Empat daripadanya meninggal dunia ketika masih kecil. 12 anaknya yang ada ialah Haji Abdul Hamid, Haji Abdul Syukur, Haji Abdul Aziz, Haji Umar, Haji Muhammad Said, Haji Taib, Hajah Siti Mariam, Haji Muhammad Arsyad, Haji Abdullah, Haji Muhammad, Hajah Zainab dan Hajah Ummu Maimunah. 

Tok Pulai Chondong mendapat pendidikan daripada ayahanda dan datuknya sendiri melalui sistem pengajian pondok tradisional Pattani. Beliau juga dikatakan pernah belajar di Pondok Pauh Bok, Patani dengan menadah kitab kepada Syeikh Abdul Rahman Abdul Mubin al-Fatani sebelum melanjutkan pengajiannya ke Makkah pada tahun 1223 H bersamaan dengan 1808 Masehi. Ketika di Makkah, beliau belajar dengan Tuan Guru Haji Adam. Beliau juga dikatakan pernah menjadi murid Syeikh Daud al-Fatani. 

Setelah menetap beberapa tahun di Makkah, Tok Pulai Condong pulang ke Kelantan. Sekembalinya dari Makkah, beliau mengajar tiga cabang ilmu Islam iaitu usuluddin, fiqh dan tasawuf. Merasakan ilmunya masih belum cukup, beliau berangkat semula ke Makkah pada tahun 1256 H bersamaan dengan 1840 Masehi. Beliau berhajat hendak mendalami lagi ilmu tasawwuf padahal ramai ulama menyatakan bahawa beliau sudah terlebih layak untuk mengajar ilmu berkenaan. Satu lagi pendapat menyatakan bahawa beliau pergi ke Makkah buat kali kedua pada tahun 1278 H bersamaan dengan 1861 Masehi bersama-sama dengan anaknya yang bernama Muhammad Arsyad yang pada ketika itu baru berusia 13 tahun. Dalam lawatannya yang kedua inilah, Tok Pulai Chondong telah menziarahi makam Imam Syafi’e yang terletak di Mesir bersama-sama dengan sahabatnya yang juga seorang ulama besar iaitu Tuan Hasan Besut. Selain dari Tuan Hasan Besut atau nama lengkapnya Syeikh Wan Hasan bin Wan Ishaq al-Fathani, 

Tok Pulai Chondong juga bersahabat baik dengan ulama-ulama besar yang lain yang sezaman dengannya seperti Syeikh Wan Ali bin Wan Ishaq al-Fathani, Syeikh Abdul Malik bin Isa Terengganu dan Syeikh Wan Musa.
Pada tahun 1820 Masehi, 

Tok Pulai Condong telah membuka sebuah penempatan baru yang dikenali dengan nama Kampung Bilal Talib yang lokasinya tidak jauh dari Kampung Bukit, kawasan penempatan yang dibuka oleh datuknya satu masa dahulu. Sebaik sahaja penempatan ini dibuka, Tok Pulai Chondong pun membina sebuah surau. Surau ini terletak berhampiran dengan sebatang pokok pulai yang dikatakan condong. Maka dengan keadaan pokok itu, masyarakat setempat telah memberi gelaran Tok Pulai Chondong kepadanya sempena keberhasilannya membuka kampung berkenaan dan membina surau berdekatan pokok pulai. Surau itu menjadi pusat pengajian pondok, di mana pelajarnya datang dari pelusuk nusantara seperti Kampar, Sumatera, Kemboja, Pattani, Terengganu dan negeri lain di Semenanjung. 

Selepas kewafatannya, urusan pondok itu diambil alih anaknya Muhammad Arsyad. Diriwayatkan bahawa Tok Pulai Chondong ada mendirikan masjid pada 1820 tetapi musnah dalam kebakaran dan sekali lagi membina masjid baru sebelum musnah dalam kebakaran buat kali kedua pada tahun 1856 akibat perbuatan khianat. Masjid yang baru kemudiannya dibina dan lokasinya dipindahkan ke Kampung Surau. Masjid itu dikenali sebagai Masjid Tok Pulai Condong yang digunakan hingga sekarang. 

Masjid yang baru didirikan ini kemudiannya dilengkapkan dengan mimbar, gendang dan menara. Sehingga kini menara Masjid Pulai Chondong menjadi lambang kemegahan masyakarat setempat sejak ia dibina oleh Tok Pulai Chondong pada tahun 1856. Menara masjid itu menjadi objek kemegahan tempatan kerana ia dibina oleh Tok Pulai Condong sendiri. Menara setinggi 57 kaki (18 meter) itu mempunyai keistimewaan tersendiri kerana dibina menggunakan sebatang kayu cengal tanpa bersambung. Selain itu, menara masjid berbentuk lapan segi dengan ukur lilit 12 kaki (empat meter) itu, mempunyai 23 anak tangga, digunakan oleh bilal untuk melaungkan azan. Keteguhan menara itu teruji apabila negeri Kelantan dilanda ribut besar pada tahun 1880 sehingga menyebabkan banyak pokok tumbang, tetapi menara itu tetap teguh dan tidak terusik.

Menara masjid yang unik kerana kayu cengal yang digunakan untuk membina menara itu hanyalah sebatang tanpa bersambung

Masjid ini masih lagi digunakan sehingga kini dan mampu menampung sekitar 200 orang jemaah pada satu-satu masa.[2] Tok Pulai Chondong dikenali ramai dengan kealimannya dalam bidang tasawwuf. Beliau seorang yang praktikal maksudnya ilmu tasawwuf yang dipelajarinya, diamalnya bersungguh-sungguh. Kata almarhum al-Ustaz Haji Wan Mohd Saghir Abdullah, Makin bertambah banyak pengetahuannya di bidang tasawuf makin bertambah kuatlah Tok Pulai Chondong beramal.[3]

Tambah almarhum al-Ustaz Haji Wan Mohd Saghir lagi, Pada masa tuanya beliau terkenal sebagai seorang sufi yang warak, banyak membaca pelbagai wirid dan zikir. Zikir jihar dan zikir sirr semuanya beliau kerjakan dengan tekun sepanjang siang dan malam. Doa yang paling sering diamalkannya ialah Hizb al-Bahri yang sanadnya bersambung dengan pengamalnya yang mula-mula iaitu Wali Allah Saiyidi Syeikh Abi Hasan asy-Syazili. Hizb al-Bahri telah beliau ijazahkan kepada beberapa muridnya di Makkah. Antaranya ialah orang Arab bernama Syeikh Ahmad bin As'ad ad-Dihan. Syeikh Ahmad ad-Dihan yang kemudiannya mengijazahkan pula kepada Syeikh Wan Ali bin Abdur Rahman Kutan al-Kalantani. Syeikh Wan Ali bin Abdur Rahman Kutan al-Kalantani menulis doa tersebut dalam sebuah kitab yang diberi judul Lum'ah al-Aurad. Daripada sinilah ia tersebar secara meluas dan banyaklah orang mengamalkan Hizb al-Bahri melalui penerimaan ijazah daripada seorang guru ke seorang guru hinggalah ke hari ini.[4] Tokoh ini diriwayatkan meninggal dunia di Makkah pada 1874 dan dikebumikan di Tanah Perkuburan Maala berhampiran dengan makam Saidatina Siti Khadijah.

[1] Dikatakan saudara dua pupu. Rujuk artikel Wan Mohd Saghir Abdullah bertajuk Tok Pulai Chondong Ulama Sufi Berwibawa Kelantan. Terbit pada 15 Mei 2006 dalam Utusan Malaysia. Boleh juga dirujuk di http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2006&dt=0515&pub=Utusan_Malaysia&sec=Bicara_Agama&pg=ba_02.htm. Dicapai pada 30 Jun 2009
[2] Rujuk http://pulaichondong.pjk.com.my/index.php?option=com_content&task=view&id=55&Itemid=101. Dicapai pada 30 Jun 2009
[3] Rujuk artikel Wan Mohd Saghir Abdullah bertajuk Tok Pulai Chondong Ulama Sufi Berwibawa Kelantan. Terbit pada 15 Mei 2006 dalam Utusan Malaysia. Boleh juga dirujuk di http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2006&dt=0515&pub=Utusan_Malaysia&sec=Bicara_Agama&pg=ba_02.htm. Dicapai pada 30 Jun 2009
[4] Rujuk artikel Wan Mohd Saghir Abdullah bertajuk Tok Pulai Chondong Ulama Sufi Berwibawa Kelantan. Terbit pada 15 Mei 2006 dalam Utusan Malaysia. Boleh juga dirujuk di http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2006&dt=0515&pub=Utusan_Malaysia&sec=Bicara_Agama&pg=ba_02.htm. Dicapai pada 30 Jun 2009.

(Sumber: http://ikantongkol09-tokoh.blogspot.my/2009_06_01_archive.html)

Research Invitation

I am obliged to the whole community in Kg Chekok Tok Kerawat especially those in previous and present generation. Their contributions are priceless and divine, reverting to my experience during my presence in the village decades ago but remained vivid in the heart. For instance, anyone getting a new born, pursuing study or getting a job, the community always ready to perform spiritual as well as physical support in celebrating the achievements either through prayers or financial contributions. The practice has become a tradition and everyone strongly cherished the custom. The inquiry:  Do the practice remained strong?

In the presence of so many socio-culture-economy-political variables, to what extent do those factors affect the community's belief.

Tarekat Ahmadiyah - Ilmu dan Amalan Merentasi Zaman

HAJI DAUD BUKIT ABAL (1906 – 1976) 
Syeikh tarekat Ahmadiyah terpenting di rantau ini selepas generasi Mufti Haji Wan Musa/Sidi Muhammad al-Azhari/Syeikh Mohd. Said Linggi. Adik kandung Tuan Guru Haji Mat Limbat/Gong Kemudu.

Nama penuh ahli sufi ini ialah haji Daud Shamsuddin bin Haji Omar al-Libadi. Lahir di Kg. Kerasak, Limbat, Kota Bharu sekitar 1903. Ibunya, Wan Halimah bt. Hj. Ismail ialah adik kepada Tuan Guru Haji Wan Ahmad bin Haji Ismail (lebih terkenal dengan panggilan Haji Awang Limbat). Manakala bapanya, Haji Omar bin Haji Taib berasal dari Kg. Mentera, Bukit Marak.

Antara guru-guru awalnya : Haji Ahmad Limbat, Haji Sulaiman Kubang Kachang, Tok Kenali, Tok Seridik, Haji Omar Sungai Keladi, Haji Nik Abdullah Khatib, Yaakub Legor dan Maulana Tok Khurasan.

Di kota Makkah pula, antara lain beliau mendalami pengajiannya dengan Syeikh Omar Hamdan, Syeikh Mohd. Ali al-Maliki, Syeikh Hasan al-Masyat, Syeikh Hasan al-Yamani, Syeikh Muhammad al-Azhari dan Syeikh Mohd. Shafie Kedah (Tok Shafie). Kedua-dua penama akhir inilah yang banyak mencurahkan amalan tarekat Ahmadiyah (termasuk ilmu ihsanuddin) kepadanya.

Setelah kembali dari Makkah pada awal 1941, beliau berkebun sambil mengajar agama dibeberapa tempat. Akhir sekali pulang menetap di Bukit Abal, Pasir Puteh lalu berusaha menghidupkan semula sekolah pondok peninggalan bapa mertuanya, Haji Awang Limbat.

Peringkat awalnya kurang mendapat sambutan – mungkin kerana namanya belum terserlah. Hanya selepas 1968 barulah majlis ilmunya mula mendapat perhatian ramai. Kupasan ilmu usuluddin, furu’uddin (fiqh 4 mazhab) dan ihsanuddin yang menjurus kepada pengalaman zikir tarekat kemudiannya terbukti sangat popular. Untuk kemudahan murid-muridnya beliau mengulang cetak karyanya sendiri, iaitu Risalat al-Aqaid wa al-Fawaid (cetakan pertama 1956); dan pada awal 1970-an diedarkan pula stensilan Risalat al-Tasawuf yang sempat disusun setakat 8 siri sahaja kerana masalah kesihatannya.

Tuan Guru Haji Daud meninggal dunia di Bukit Abal ketika pondoknya sedang berkembang maju, iaitu pada pukul 2 petang Ahad 1 Safar 1396 bersamaan 1 Februari 1976. 
Warisan ilmunya kini disebarkan pula oleh tokoh-tokoh seperti Tuan Guru Haji Ghazali Tunjong, Pak Da Awang Kampung Pek, Ustaz Mustafa Muhammad al-Ahmadi (pengarang buku Mengenal Diri dan Wali Allah yang sangat popular itu). Ustaz Wan Hasan Muhammad Bukit Tanah (ahli Jemaah Ulama MAIK), Drs. Abdul Rahman Haji Ahmad (Timbalan Ketua Pengelola Dakwah Halaqat Negeri Kelantan) dan Prof Dr. Hamdan Hassan (Universiti Brunei Darussalam).
(Sumber: http://serupasekala.blogspot.my/2010/03/mengimbas-kembali-ulamak-negeri.html)